Η σημασία του παιχνιδιού στα θηλαστικά και τον άνθρωπο.
Κείμενο: STUART L. BROWN / Απόδοση: Μαρκέλλα Καραμαούνα / Περιοδικό ΓΑΙΟΡΑΜΑ Μάρτιος - Απρίλιος 2000 .
Μια μικρή ιστορία του παγωμένου βορρά...
" Το τέλος φαινόταν πολύ κοντά για τον Χάντσον - ένα σκύλο απ' αυτούς που σέρνουν τα έλκηθρα των Εσκιμώων, δεμένο με αλυσίδα κάπου κοντά στον Όρμο Χάντσον, ανατολικά του Τσέρτσιλ, στην καναδική επαρχία Μανιτόμπα.
Μία πολική αρκούδα 500 κιλών κατευθυνόταν απειλητικά προς το σκύλο και τους άλλους 40 περίπου ομοίους του - πολύτιμους βοηθούς για τον κυνηγό Μπράιαν Λαντούν.
Μία πολική αρκούδα 500 κιλών κατευθυνόταν απειλητικά προς το σκύλο και τους άλλους 40 περίπου ομοίους του - πολύτιμους βοηθούς για τον κυνηγό Μπράιαν Λαντούν.
Ήταν μέσα Νοεμβρίου, ο πάγος δεν είχε ακόμα σχηματιστεί στον όρμο κι η παρουσία του νερού εμπόδιζε τις αρκούδες να κυνηγήσουν την αγαπημένη τους λεία, τις φώκιες. Η αρκούδα αυτή, επομένως, ήταν νηστική γύρω στους πέντε μήνες. Ενας σκύλος ήταν ό,τι έπρεπε για να χορτάσει την πείνα της.
Η αρκούδα πλησίασε και ο Χάντσον... τί έκανε; Άρχισε μήπως να ουρλιάζει πανικόβλητος, προσπαθώντας να το βάλλει στα πόδια; Κάθε άλλο. Κούνησε την ουρά του, χαμογέλασε και έσκυψε το κεφάλι σε ένα είδος πρόσκλησης. Η αρκούδα ανταποκρίθηκε αμέσως, απαντώντας γεμάτη ενθουσιασμό με τη γλώσσα του σώματος και με φιλικές εκφράσεις του προσώπου.
Η αρκούδα πλησίασε και ο Χάντσον... τί έκανε; Άρχισε μήπως να ουρλιάζει πανικόβλητος, προσπαθώντας να το βάλλει στα πόδια; Κάθε άλλο. Κούνησε την ουρά του, χαμογέλασε και έσκυψε το κεφάλι σε ένα είδος πρόσκλησης. Η αρκούδα ανταποκρίθηκε αμέσως, απαντώντας γεμάτη ενθουσιασμό με τη γλώσσα του σώματος και με φιλικές εκφράσεις του προσώπου.
Αυτά τα δύο, ανταγωνιστικά συνήθως μεταξύ τους είδη, μιλούσαν την ίδια γλώσσα: " Έλα να παίξουμε!" Και το παιχνίδι άρχισε. Για κάμποσα λεπτά σκύλος και αρκούδα πάλευαν και χοροπηδούσαν. Κάποια στιγμή η αρκούδα τυλίχτηκε ολόκληρη γύρω από το σκύλο σαν ένα φιλικό κατάλευκο σύννεφο. Ύστερα τα δύο ζώα αγκαλιάστηκαν, λες και θα χωρίζονταν για πάντα. Αποκαμωμένη από τις σκανταλιές του παιχνιδιάρη συντρόφου της, η αρκούδα ξάπλωσε κάτω, ζητώντας ένα μικρό διάλειμμα.
Κάθε απόγευμα, για περισσότερο από μία βδομάδα, η αρκούδα επέστρεφε για να παίξει με ένα από τα σκυλιά. Τελικά ο πάγος σχηματίστηκε κι εκείνη πήρε το δρόμο για το χειμερινό της βιότοπο.
Η συμπεριφορά αυτή παρατηρήθηκε πολλές φορές στο Τσέρτσιλ, αλλά δεν αναφέρθηκε πουθενά αλλού στην Αρκτική. Σε όλη την περιοχή οι πολικές αρκούδες κάθε τόσο σκοτώνουν και τρώνε σκύλους των ελκήθρων. Γιατί, άραγε, οι αρκούδες του Τσέρτσιλ συμπεριφέρονται τόσο διαφορετικά; Παρ' όλο που δεν είδε με τα μάτια του το περίεργο αυτό φαινόμενο, ο 'Ιαν Στέρλινγκ, βιολόγος στην Καναδική Υπηρεσία Άγριας Ζωής, πιστεύει ότι η φθινοπωρινή νηστεία των αρκούδων του όρμου Χάντσον μειώνει τόσο πολύ το μεταβολισμό τους, ώστε "αν και τις βλέπεις να περπατούν, στην πραγματικότητα βρίσκονται σε χειμερία νάρκη". Ίσως αυτό να ήταν που έσωσε τη ζωή του σκύλου. Όμως, γιατί η αρκούδα προτιμούσε να παίζει αντί να επιτίθεται; Να μια αναπάντητη ερώτηση που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα.
Το παιχνίδι ως είδος συμπεριφοράς με γοητεύει εδώ και χρόνια και ιδιαίτερα το πώς εξελίχθηκε μέσα στους αιώνες στα πουλιά και τα θηλαστικά. Νέες συναρπαστικές μελέτες για τον εγκέφαλο, σε συνδιασμό με τις προόδους της εξέλιξης και της ηθολογίας, έρχονται να δείξουν ότι το παιχνίδι μπορεί να είναι εξίσου σημαντικό για την επιβίωση - τη δική μας και των άλλων ζώων - όσο ο ύπνος και τα όνειρα. Το παιχνίδι παίζει καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη του ατόμου, καθώς και για τις σχέσεις και την κοινωνική του θέση.Τα άτομα που αγαπούν το παιχνίδι γίνονται συνήθως καλύτεροι κυνηγοί και βρίσκουν πιο εύκολα συντρόφους.
Στα πουλιά και τα θηλαστικά το συχνό και πολύπλοκο παιχνίδι ενθαρρύνει την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Όμως πώς να δώσει κανείς έναν ορισμό για το παιχνίδι; "Καμία άλλη έννοια σχετική με την συμπεριφορά δεν έχει αποδειχθεί τόσο δύσκολο να οριστεί, τόσο αμφιλεγόμενη, ακόμα και ξεπερασμένη", έγραψε ο γνωστός βιολόγος Εντουαρντ Ο. Γουίλσον.
Αφού πέρασα ώρες ολόκληρες παρατηρώντας τα ζώα, κατέληξα στα δικά μου συμπεράσματα. Πιστεύω ότι το παιχνίδι είναι μία αυθόρμητη συμπεριφορά, που δεν έχει σαφή στόχο ούτε ακολουθεί κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο. Κατά τη γνώμη μου το παιχνίδι γίνεται για το ίδιο το παιχνίδι, για την ευχαρίστηση που προκαλεί. Το παιχνίδι έχει βέβαια και τα οφέλη του. Βοηθά τα νεαρά άτομα να αναπτυχθούν σωστά, σωματικά και νοητικά και ευεργετεί όσα εξακολουθούν να παίζουν και στον ενήλικο βίο τους. Αντίθετα αν τα μικρά στερηθούν για κάποιο λόγο το παιχνίδι, η ανάπτυξή τους μπορεί κι αυτή να μην ολοκληρωθεί φυσιολογικά.
Η σκοτεινή πλευρά του παιχνιδιού - οι επιπτώσεις από την έλλειψή του - ήταν αυτή που με οδήγησε να ερευνήσω το θέμα σε μας τους ανθρώπους. Ως ψυχίατρος μελέτησα επί χρόνια πώς τα κακοποιημένα παιδιά εξελίσσονται σε ενήλικες με βίαιη συμπεριφορά. Το πρώτο μου περιστατικό ήταν χωρίς αμφιβολία "εκρηκτικό"!
Την 1η Αυγούστου 1966 βρισκόμουν στο τμήμα Ψυχιατρικής του κολεγίου Ιατρικής Μπέιλον στο Χιούστον του Τέξας, όπου δίδασκα τότε στην πανεπιστημιακή σχολή. Κατά τις 12 το μεσημέρι ήμουν σκυμμένος πάνω από το ραδιόφωνο και άκουγα τους πυροβολισμούς σε απευθείας σύνδεση με το Πανεπιστήμιο του Τέξας, στο Ωστεν. Ένας 25χρονος φοιτητής ονόματι Τσαρλς Τζόζεφ Γουίτμαν είχε ανεβάσει δεκάδες όπλα στην ταράτσα του 27ώροφου πύργου του πανεπιστημίου. Άρχισε να χτυπά ό,τι έβλεπε να κινείται κάτω στο δρόμο. Τελικά, ένας αστυνομικός μαζί με έναν εθελοντή εισέβαλαν στο κτίριο και πυροβόλησαν θανάσιμα τον Γουίτμαν, όμως 13 άνθρωποι είχαν ήδη χάσει τη ζωή τους και άλλοι 31 είχαν τραυματιστεί.
Ο Κυβερνήτης Τζων Κόναλυ διέταξε εξονυχιστική έρευνα. Τί, άραγε, είχε φέρει τον Τσαρλς Γουίτμαν σ' αυτή τη κατάσταση; Ανέλαβα να αποκρυπτογραφήσω την προσωπικότητά του και η ομάδα μου άρχισε να ρωτά οποιονδήποτε ήξερε κάτι γι αυτόν. Κάτω από την εικόνα του "καλού παιδιού" - μικρός ο Τσάρλι ήταν λυκόπουλο και παπαδοπαίδι- ανακαλύψαμε μία τραγική ιστορία βίας και αγριότητας, όπου ο πατέρας κακοποιούσε συχνά και τη μητέρα και το γιο. Όμως από τις συνεντεύξεις ήρθε στην επιφάνεια και μία άλλη, λιγότερο κραυγαλέα αποκάλυψη: η σχεδόν παντελής έλλειψη παιχνιδιού.
Οι δάσκαλοι του Τσάρλι θυμούνταν ένα τρομαγμένο αγόρι που ποτέ δεν έπαιζε, που καθόταν συχνά στηριγμένο στο τοίχο της σχολικής αυλής, την ώρα που οι άλλοι έτρεχαν και γελούσαν. Έξω από το σχολείο, ο πατέρας του Τσάρλι κυβερνούσε τόσο πολύ τη ζωή του, ώστε το δύστυχο παιδί δεν είχε σχεδόν καθόλου χρόνο να παίξει, ούτε καν μόνο του.
Την επόμενη χρονιά ξεκίνησα μία μελέτη στην οποία πήραν μέρος 26 ένοχοι για ανθρωποκτονία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε, το 90% των ανδρών αυτών είτε δεν είχαν παίξει καθόλου ως παιδιά είτε επιδίδονταν σε αφύσικα παιχνίδια : τρομοκρατούσαν συμμαθητές τους, διασκέδαζαν με σκληρά πειράγματα και βασάνιζαν ζώα.
Μία άλλη έρευνα στη ζωή 25 οδηγών που είχαν σκοτώσει κάποιον ή είχαν οι ίδιοι σκοτωθεί σε ατύχημα - οι περισσότεροι οδηγούσαν μεθυσμένοι -απέδειξε ότι το 75% απ' αυτούς δεν είχαν παίξει φυσιολογικά όταν ήταν παιδιά.
Ποτέ δεν είχα σκεφτεί ότι τα προβλήματα με το παιχνίδι μπορεί να γίνουν αιτία για εγκληματική ή αντικοινωνική συμπεριφορά. Όμως, μετά τα αποτελέσματα της έρευνάς μου, το θέμα άρχισε να με απασχολεί σοβαρά. Συνειδητοποίησα ξαφνικά πόσο ισχυρή και θετική επίδραση ασκεί το παιχνίδι, πόσο απαραίτητο είναι για μία υγιή, ευτυχισμένη παιδική ηλικία, ενώ οι μεγάλοι που εξακολουθούν να παίζουν διακρίνονται συνήθως για την εξυπνάδα και την δημιουργικότητά τους.
Κάθε απόγευμα, για περισσότερο από μία βδομάδα, η αρκούδα επέστρεφε για να παίξει με ένα από τα σκυλιά. Τελικά ο πάγος σχηματίστηκε κι εκείνη πήρε το δρόμο για το χειμερινό της βιότοπο.
Η συμπεριφορά αυτή παρατηρήθηκε πολλές φορές στο Τσέρτσιλ, αλλά δεν αναφέρθηκε πουθενά αλλού στην Αρκτική. Σε όλη την περιοχή οι πολικές αρκούδες κάθε τόσο σκοτώνουν και τρώνε σκύλους των ελκήθρων. Γιατί, άραγε, οι αρκούδες του Τσέρτσιλ συμπεριφέρονται τόσο διαφορετικά; Παρ' όλο που δεν είδε με τα μάτια του το περίεργο αυτό φαινόμενο, ο 'Ιαν Στέρλινγκ, βιολόγος στην Καναδική Υπηρεσία Άγριας Ζωής, πιστεύει ότι η φθινοπωρινή νηστεία των αρκούδων του όρμου Χάντσον μειώνει τόσο πολύ το μεταβολισμό τους, ώστε "αν και τις βλέπεις να περπατούν, στην πραγματικότητα βρίσκονται σε χειμερία νάρκη". Ίσως αυτό να ήταν που έσωσε τη ζωή του σκύλου. Όμως, γιατί η αρκούδα προτιμούσε να παίζει αντί να επιτίθεται; Να μια αναπάντητη ερώτηση που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα.Το παιχνίδι ως είδος συμπεριφοράς με γοητεύει εδώ και χρόνια και ιδιαίτερα το πώς εξελίχθηκε μέσα στους αιώνες στα πουλιά και τα θηλαστικά. Νέες συναρπαστικές μελέτες για τον εγκέφαλο, σε συνδιασμό με τις προόδους της εξέλιξης και της ηθολογίας, έρχονται να δείξουν ότι το παιχνίδι μπορεί να είναι εξίσου σημαντικό για την επιβίωση - τη δική μας και των άλλων ζώων - όσο ο ύπνος και τα όνειρα. Το παιχνίδι παίζει καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη του ατόμου, καθώς και για τις σχέσεις και την κοινωνική του θέση.Τα άτομα που αγαπούν το παιχνίδι γίνονται συνήθως καλύτεροι κυνηγοί και βρίσκουν πιο εύκολα συντρόφους.
Στα πουλιά και τα θηλαστικά το συχνό και πολύπλοκο παιχνίδι ενθαρρύνει την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Όμως πώς να δώσει κανείς έναν ορισμό για το παιχνίδι; "Καμία άλλη έννοια σχετική με την συμπεριφορά δεν έχει αποδειχθεί τόσο δύσκολο να οριστεί, τόσο αμφιλεγόμενη, ακόμα και ξεπερασμένη", έγραψε ο γνωστός βιολόγος Εντουαρντ Ο. Γουίλσον.
Αφού πέρασα ώρες ολόκληρες παρατηρώντας τα ζώα, κατέληξα στα δικά μου συμπεράσματα. Πιστεύω ότι το παιχνίδι είναι μία αυθόρμητη συμπεριφορά, που δεν έχει σαφή στόχο ούτε ακολουθεί κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο. Κατά τη γνώμη μου το παιχνίδι γίνεται για το ίδιο το παιχνίδι, για την ευχαρίστηση που προκαλεί. Το παιχνίδι έχει βέβαια και τα οφέλη του. Βοηθά τα νεαρά άτομα να αναπτυχθούν σωστά, σωματικά και νοητικά και ευεργετεί όσα εξακολουθούν να παίζουν και στον ενήλικο βίο τους. Αντίθετα αν τα μικρά στερηθούν για κάποιο λόγο το παιχνίδι, η ανάπτυξή τους μπορεί κι αυτή να μην ολοκληρωθεί φυσιολογικά.
Την 1η Αυγούστου 1966 βρισκόμουν στο τμήμα Ψυχιατρικής του κολεγίου Ιατρικής Μπέιλον στο Χιούστον του Τέξας, όπου δίδασκα τότε στην πανεπιστημιακή σχολή. Κατά τις 12 το μεσημέρι ήμουν σκυμμένος πάνω από το ραδιόφωνο και άκουγα τους πυροβολισμούς σε απευθείας σύνδεση με το Πανεπιστήμιο του Τέξας, στο Ωστεν. Ένας 25χρονος φοιτητής ονόματι Τσαρλς Τζόζεφ Γουίτμαν είχε ανεβάσει δεκάδες όπλα στην ταράτσα του 27ώροφου πύργου του πανεπιστημίου. Άρχισε να χτυπά ό,τι έβλεπε να κινείται κάτω στο δρόμο. Τελικά, ένας αστυνομικός μαζί με έναν εθελοντή εισέβαλαν στο κτίριο και πυροβόλησαν θανάσιμα τον Γουίτμαν, όμως 13 άνθρωποι είχαν ήδη χάσει τη ζωή τους και άλλοι 31 είχαν τραυματιστεί.
Ο Κυβερνήτης Τζων Κόναλυ διέταξε εξονυχιστική έρευνα. Τί, άραγε, είχε φέρει τον Τσαρλς Γουίτμαν σ' αυτή τη κατάσταση; Ανέλαβα να αποκρυπτογραφήσω την προσωπικότητά του και η ομάδα μου άρχισε να ρωτά οποιονδήποτε ήξερε κάτι γι αυτόν. Κάτω από την εικόνα του "καλού παιδιού" - μικρός ο Τσάρλι ήταν λυκόπουλο και παπαδοπαίδι- ανακαλύψαμε μία τραγική ιστορία βίας και αγριότητας, όπου ο πατέρας κακοποιούσε συχνά και τη μητέρα και το γιο. Όμως από τις συνεντεύξεις ήρθε στην επιφάνεια και μία άλλη, λιγότερο κραυγαλέα αποκάλυψη: η σχεδόν παντελής έλλειψη παιχνιδιού.
Οι δάσκαλοι του Τσάρλι θυμούνταν ένα τρομαγμένο αγόρι που ποτέ δεν έπαιζε, που καθόταν συχνά στηριγμένο στο τοίχο της σχολικής αυλής, την ώρα που οι άλλοι έτρεχαν και γελούσαν. Έξω από το σχολείο, ο πατέρας του Τσάρλι κυβερνούσε τόσο πολύ τη ζωή του, ώστε το δύστυχο παιδί δεν είχε σχεδόν καθόλου χρόνο να παίξει, ούτε καν μόνο του.Την επόμενη χρονιά ξεκίνησα μία μελέτη στην οποία πήραν μέρος 26 ένοχοι για ανθρωποκτονία. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε, το 90% των ανδρών αυτών είτε δεν είχαν παίξει καθόλου ως παιδιά είτε επιδίδονταν σε αφύσικα παιχνίδια : τρομοκρατούσαν συμμαθητές τους, διασκέδαζαν με σκληρά πειράγματα και βασάνιζαν ζώα.
Ποτέ δεν είχα σκεφτεί ότι τα προβλήματα με το παιχνίδι μπορεί να γίνουν αιτία για εγκληματική ή αντικοινωνική συμπεριφορά. Όμως, μετά τα αποτελέσματα της έρευνάς μου, το θέμα άρχισε να με απασχολεί σοβαρά. Συνειδητοποίησα ξαφνικά πόσο ισχυρή και θετική επίδραση ασκεί το παιχνίδι, πόσο απαραίτητο είναι για μία υγιή, ευτυχισμένη παιδική ηλικία, ενώ οι μεγάλοι που εξακολουθούν να παίζουν διακρίνονται συνήθως για την εξυπνάδα και την δημιουργικότητά τους.
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
Μία μικρή ιστορία του παγωμένου βορρά...
4/
5
Oleh
Rena Valma
